6 Şubat 2023… Ülkemiz o andan itibaren yaralı ve yasta. Günler geçerken ölüm haberleri ile yasa boğulurken, enkazdan canlı çıkmayı başarabilenleri gördükçe mutluluktan ağlıyoruz. Hepimizin kardeş olduğunu, bir olduğunu, tek yürek olduğunu hatırladığımız günlerden geçiyoruz. Bu yazıyı yazdığım gün depremin tam 13. Günü. Kalbim, ruhum Hatay’da, Kahramanmaraş’ta, Adıyaman’da, Gaziantep’te, Diyarbakır’da, Adana’da, Kilis’te, Malatya’da, Şanlıurfa’da, Osmaniye’de, Elazığ’da… Bu yazı eli ile hukuk nezdinde sahip olduğunuz hakları sizlere ulaştırmayı hedefledim. Haklarınızı sizlere hukuk ve ceza yönünden olmak üzere sınıflandırmak suretiyle ve mümkün mertebe hukuk dili kullanmadan, herkesin anlayabileceği şekilde anlatıyor olacağım. Hukuk yönünden açıklamalarımı yaptığım bölümde elde edebileceğiniz parasal değerlere, ceza yönünden açıklamalarımı yaptığım bölümde ise sorumluların cezalandırılmasına yönelik iletebileceğiniz suç duyurularına yer vereceğim. HUKUK YÖNÜNDEN: Mirasçılık Belgesi (Veraset İlamı) Alınması: Deprem sonucu ölüm meydana gelmiş ise, mirasçılık sıfatının kazanabilmesi için bu belgenin alınması gereklidir. Bu belge Noterlikten veya oturulan yerdeki Sulh Hukuk Mahkemesine tek başına başvurarak alınabilir. Hasar Tespiti: Hasar tespiti için enkazlar kaldırılmadan önce binalardan bilirkişi eşliğinde beton, demir, kolon, kiriş numunelerinin alınması; gerek enkaz gerekse hasarlı binaların mümkünse kolonların demir yapısını gösterir şeklinde fotoğraflanması, videoya alınması; uydudan yapıyı bulup koordinat, adres, tarih eklenerek fotoğrafların arşivlenmesi gibi yöntemler önerilmektedir. Bunun için açılacak dava “TESPİT DAVASI”DIR. Bunun için bir dilekçe ile malların bulunduğu yerdeki Sulh Hukuk Mahkemesi veya Asliye Hukuk Mahkemesi’ne başvurulması gerekmektedir. İdarenin hizmet kusuruna dayalı olarak tazmin yükümlülüğü kapsamında idaremahkemelerinde dava açılacak ise, idare mahkemelerinden de dava açıldıktan sonra (uygulaması çok olmamakla birlikte) delil tespiti yaptırılmasıistenebilir. Ancak sulh ve asliye hukuk mahkemelerinde uygulanırlık hızlıve daha çabuk olacağından sürelere riayet açısından bu mahkemelerintercih edilmesi daha uygun olacaktır. Şu günlerde artık arama-kurtarma çalışmalarının sonuna gelindi. Haberlerden de takip edebildiğimiz kadarı ile artık enkazların kaldırılmasına geçilmekte. Bu sebeple tespit davasının çoğu depremzede tarafından açılamamış olduğunu biliyoruz. Bu nedenle, delillerin kaybolmaması amacı ileTürkiye Barolar Birliği bu süreçte çok güzel bir uygulama geliştirdi. Adı “ENKAZ RADARI”. Bu uygulama ile göçük yaşanan binalar kayıt altına alınmakta. Bu kayıt ise sorumluların cezasız kalmaması ve delillerin sağlıklı bir şekilde tespit edilebilmesinde büyük rol oynamakta. Bununla birlikte yalnızca uygulama kullanmanın yeterli olmadığını, her enkazda, savcılık ve teknik bilirkişi marifetiyle inceleme yapılmasının da yasal bir gereklilik olduğunu hatırlatmış olalım. Uygulama şimdilik yalnızca IOS sisteminde geçerli olsa da en kısa zamanda Android için de kullanılabilir hale getirilecektir. Tespit davası sonrası elde edilen hüküm ile birlikte zararların tazmini için “BELİRSİZ ALACAK DAVASI” şeklinde tazminat davası açılması gerekecektir. Maddi ve Manevi Tazminat Davaları: Depremde ölüm, yaralanma gerçekleşmesi hâlinde ölenin mirasçıları ilebelirli yakınları ve yaralanan kişiler, taşınır veya taşınmaz malları zarargören kişiler, aşağıda açıklanan durumlarda, maddi ve manevi tazminatisteme hakkına sahiptir. Zarar gören kiracı da olsa konut sahibi de olsa tazminat hakkı mevcut olsa da; talep edilebilecek haklar noktasında farklılıklar mevcuttur. Kısaca belirtmek gerekirse; zarar görenin kiracı olması durumunda, ev sahibinin kusurlu bulunmadığı hallerde ve yapı yıkılmamış ise; ev sahibinin, yapıyı onarma külfetine katlanma zorunluluğu olacaktır. Zarar gören mülk sahibi ise; Yapı Denetimi HakkındaKanun gereğince yapı denetim kuruluşları, denetçi mimar ve mühendisler, proje müellifleri, laboratuvar görevlileri ve yapı yüklenicisine(müteahhidine) karşı tazminat davası açabilir. ALO DASK 125 Zorunlu deprem sigortası (DASK) bulunan yapılar için Doğal AfetSigortaları Kurumu, depremden dolayı meydana gelen maddi hasarlar için 25.11.2022’den itibaren 640.000 TL üst sınırına kadar olmaküzere ev sahibi olan sigortalıya sigorta tazminatı ödemektedir. Bu zarar Afet Sigortaları Kanunu madde 13’e göre, gereklibilgi ve belgeler ile hasar tespitinin tamamlanmasını müteakip en geçotuz gün içinde ödenir. Zarar görenler bu kapsamda olmak üzereAlo Dask 125, e-Devlet veya SMS üzerinden başvuruda bulunabilir. Özel Deprem Sigortası Yaptıranlar: İsteğe bağlı deprem sigortası bulunan yapılar için sigortalıya sigorta şirketi tarafından sigorta poliçesindeki üst sınıra bağlı olarakmeydana gelen maddi hasar için sigorta tazminatı ödenir. Talep Edilebilecek Maddi Haklar: Deprem sebebiyle hasar gören veya yıkılan yapılar sebebiyle, ölüm gerçekleşmişse ölenin yasal mirasçıları, cenaze giderlerininve eğer ölüm hemen gerçekleşmemişse karşılanmamış tedavi giderlerinin ve iş göremediği sürede meydana gelen kazanç kaybının giderilmesini isteyebilir; ölenin ölmeden önce süregelen maddi desteğiniveya ölmeseydi gelecekteki muhtemel maddi desteğini kaybedenkişiler (ölenin birlikte yaşadığı kişi, çocuğu, anne babası, nişanlısı gibi), destekten yoksun kalma zararının giderilmesini isteyebilir; ölenin yakınları (eş, anne, baba, çocuk gibi) ayrıca manevi tazminat isteyebilir. Beden bütünlüğü bozulmuşsa (yaralanma, hastalık, engellilik gibi), yaralanan kişi, karşılanmamış tedavi giderlerinin, dürüstlük çerçevesinde yapılan bakım giderlerinin, geçici iş göremezlik hâlinde çalışamadıkları süreyle sınırlı olarak uğradığı maddi zararın (yoksun kalınan kazanç), çalışma gücünde kalıcı bir eksilme var ise, fiilen çalışmıyorolsa bile, sürekli iş göremezlik zararının giderilmesini isteyebilir ve ayrıca manevi tazminat isteyebilir. Ağır yaralanma hâlinde yaralananınyakınları sadece manevi tazminat isteyebilir. Taşınır veya taşınmaz malların kısmen veya tamamen hasara uğraması hâlinde, mal sahipleri malda meydana gelen değer kaybı, onarım giderleri, onarım süresince malın kullanılamaması sebebiyle yapılan masraflar gibi maddi zararların giderilmesini isteyebilir. Ticaret ile uğraşanlar için ÇOK ÖNEMLİ -Zayi Belgesi Alınması- Ticaret ile uğraşanlar, serbest meslek erbabı olanlar vergi ve diğer yasaların emrettiği defter ve kayıtları tutmak ve yasaların öngördüğü sürece bunları saklamak zorundadırlar. Deprem sonucu sözü edilen defter ve kayıtların kayıp olmuş veya hasar görmüş olması muhtemeldir. Bu durumda ve ileride vergi yasaları yönünden kusurlu duruma düşmemek ve ceza ödememek için Türk Ticaret Kanunu’nun 68. maddesi gereğince, işyerinin bulunduğu yerdeki Ticaret, yok ise Asliye Hukuk Mahkemesine yazılı bir dilekçe ile başvurmak sureti ile zayi belgesi alınması gerekmektedir. Bina Bedeline Karşılık Çek Verdim. Bina Hasar Aldı, Ne Yapmalıyım? Müteahhit satıcı veya kooperatiflere hasar gören bina bedeline karşılıksenet veya çek veren kişilerin, bu senet veya çeklerin yıkılan/hasar göreninşaat ya da binaya karşılık olarak verildiğini ileri sürmek sureti ile yetkilihukuk mahkemesinde dava açmaları ve borçlu olmadıklarının tespiti ile verdikleri çek veya senetlerin iptalini istemeleri gerekir. Bu davayı sağ ise bizzat borçlunun kendisinin veya yetkili vekilinin, sağdeğil ise mirasçılarının veya bunların yetkili vekillerinin açması gerekmektedir. CEZA YÖNÜNDEN: Ölüm meydana gelmiş ise: Ölenin ya da yaralananın eşi ve çocukları, eğer bunlar yok ise yakınlarısuçun işlendiği yerin Cumhuriyet Başsavcılığına şikâyet dilekçesi vermelidirler. Ancak güvenlik sebebiyle başka bir il/ilçeye gitmeleri hâlindebulundukları yer il/ilçe Başsavcılığına suçun işlendiği yer Başsavcılığınagönderilmek üzere de şikâyet dilekçesi verebilirler. Komşularınızdan biri şikayet dilekçesi verdi fakat siz süreç içinde bu dilekçeyi veremediniz ve komşunuzun verdiği şikayet dilekçesi ile sorumlular hakkında ceza davası (kamu davası) açıldı diyelim. Bu halde hakkınızı kaybetmediğinizi, komşunuzun davasına katılma hakkınızın olduğunu belirtmek isteriz. Bu hakkınızı davanın görüldüğü Mahkeme’ye bir dilekçe vermek suretiyle kullanabilirsiniz. Fakat tavsiyemiz, herkesin bireysel olarak suç duyurusunda bulunması yönünde olacaktır. Yaralanma meydana geldi ise: Deprem sebebi ile yaralandı iseniz şikayet hakkınızı 6 ay içinde kullanmanız gerekmekte. Bunun dışında yukarıda ölüm meydana geldiği durumlar için aktardıklarımız yaralanma için de aynen geçerliğini korumaktadır. Milletimize başsağlığı ve geçmiş olsun diyor ölülerimize Allah’tan rahmet, yaralılarımıza acil şifalar diliyorum. Yazının faydalı olması dileğiyle, Av. Gözde Güzin EROL KILINÇER bilgi@gozdeguzinerol.com www.gozdeguzinerol.com