[simple-author-box] Budapeşte sokaklarında fotoğraftaki heykele rastlayınca, annem geldi aklıma. Şu “parmak arasında sigara”, elin ne tipik bir pozisyonudur. “Bu adamla annem, iyi birer arkadaş olurlardı herhalde, belli ki o da tiryaki ve büyük ihtimalle bir yazarçizer" diye geçirdim aklımdan. Akıl aklı, tiryaki tiryakiyi çeker. “Kim olduğunu üstündeki yazıdan bulurum nasılsa” diye düşündüm ama okunaklı olmadığından ve soy ismin önce yazılabileceği de aklıma hiç gelmediğinden, bulmam kolay olmadı. Şair János Pilinszky, Macarların önde gelen edebiyatçılarından. Onun “varoluş” ve Katolik kader anlayışı, annemin düşünceleriyle örtüşmez gibi ama eleştirel yanıyla 80 öncesi karşılaşsalardı, birer cigara yakıp, konuşup dertleşecek çok şeyleri olurdu. János’un elinde sigara tutmadığı fotoğrafı az, Nazoş’unsa neredeyse hiç yoktur. Şair 59 yaşında kalp krizinden ölür. Ölüm nedeni akciğer ve damar sağlığını bozan sigara mıdır, doğrulayamadım ama öyle gibi. Heykeltıraş Dávid Tóth, fotoğraftaki bronz çalışmasında, şairin sigarasının dumanından uzanan dörtlüğüne yer vermiş. Dörtlüğün son satırı yaşamın bugün sonlanışı üzerine. Tóth, şairin ölüm nedeni olarak sigarayla bağ kurmuş mudur dersiniz? Seçtiği dörtlük ve tasarım, kurduğunu düşündürüyor. Şair Kasım’ın 27’sinde doğar, Mayıs’ın 27’sinde yaşama veda eder. Annemin doğum tarihini gün olarak tam bilmeyiz, sekiz yıl önce Mart’ın 27’sinde 64 yaşında aramızdan ayrıldı. * Okuduğum ilkokulda annem öğretmendi. Nadir de olsa, teneffüslerde yanına gitme gereği duyardım. Öğretmenler odasının kapısına kadar gelirdim ama diğer öğretmenlere karşı çekingenliğimden, içeri girmezdim. Beklerdim kapıda, öksürük sesi gelsin diye. Gelirdi de fazla geçmeden. Çünkü annem, sigaranın neden olduğu şekilde sık öksürürdü. Sesi duyunca orada olduğunu anlar ve içeri girecek cesareti bulurdum. Annemin varlığını haber veren neden, onun varlığını bizden uzaklaştıran neden oldu yıllar sonra. Tıbbın neredeyse kesin söylediği şekilde, hastalığında tetikleyici sigaraydı. János ile Nazoş arasındaki benzerlikler birer tesadüf, fazla da anlamı olmayan. Ama şairin, annemden de beş yıl az yaşaması ve her ikisinin hastalığı, tesadüf değil. Neden sonuç ilişkisinde apaçık gelişen durumlar bunlar. Arkadaşım ürolog Prof. Dr. İbrahim Çevik, “nörojenmesena” şikâyeti olan anneme “Hocam bırakmazsan bu sigarayı, beş yıl sonra farklı şeyler konuşuruz” demiş, bir gittiğinde ve tam beş yıl sonra açığa çıkan mesane kanseri sonrasında, konuşacak pek bir şey kalmamıştı. * Şair János Pilinszky daha genç yaşlarında, askere gitmesini erteleyecek düzeyde akciğer sorunları yaşar. Covid-19 virüs salgınında akciğer sağlığı biliyorsunuz hayati önemde. Sağlığın önemini bilir, yarınlarda bizi neyin beklediğini bilmezken, vücuda bunca hoyrat davranmanın mantığı olmadığı açık. Düşüncede tutsaklığa benzer şekilde, herhangi bir şeye tiryakilik işini zaten anlamam da, şu sigaraya olanı hiç. İnsanı insan yapan yegâne özelliği, onda olan Us (akıl) ve İstençtir (irade). Sigarayı bırakma istencini göstermen için, ölümün yaklaştığı duygusunu tatman gerekmiyor. Çünkü “her şeyi deneyimlemeden de anlamanı sağlayacak” bir Us var sende. Bence kullan.